ابو الهیثم بن تیهان
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوالهَیثَم مالک بن تَیِِّهان |
| مهاجر/انصار | انصار |
| نسب/قبیله |
تیره بنی زعور از بنی عبدالاشهل اوس |
| شهادت | صفر ۳۷ق در جنگ صفین |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | جزء نخستین گروندگان |
| حضور در جنگ‌ها |
جنگ بدر، جنگ احد جنگ خندق، جنگ موته |
| دیگر فعالیت‌ها |
موحد در عصر جاهلیت از نقبای دوازده‌گانه مخالفت با خلفای سه گانه از یاران امام علی(ع) راویان حدیث |
ابوالهَیثَم مالک بن تَیِِّهان (شهادت ۳۷ق در جنگ صفین) صحابی پیامبر(ص) و از یاران امام علی(ع). وی پیش از اسلام نیز موحد بوده است. او در بیعت عقبه و جنگ‌های بدر، احد، خندق و موته حضور داشت.
ابوالهیثم، پس از رحلت پیامبر(ص) از مخالفان خلافت ابوبکر بود و پس از قتل عثمان، با حضرت علی(ع) بیعت نمود. وی سرانجام در جنگ صفین به شهادت رسید. امیرالمؤمنین(ع) در نهج البلاغه از نداشتن یارانی چون او اظهار تأسف کرده است.
نام و نسب
مشهورترین نام او مالک است. برخی نام پدرش را مالک و لقبش را تیهان ذکر کرده و برخی تیهان را نام پدر او دانسته‌اند.
نسب او چندان روشن نیست و به صورت‌های گوناگونی نقل شده است. در بیشتر منابع از تیره بنی زعور از بنی عبدالاشهل از قبیله اوس دانسته شده است. برخی او را از بلی بن مالک از تیره قضاعه و حلیف بن عبدالاشهل می‌دانند.
برادر وی عبید یا عتیک در جنگ بدر در صف مسلمانان جنگید و در احد به شهادت رسید. برخی ابوالهیثم را با او خلط کرده‌اند.
همسر او ملیکه بنت سهل بن زید بن عامر بن عمرو بن جشم بود که اسلام آورد و با رسول خدا بیعت کرد و ابن تیهان از او صاحب فرزند شد.
پیش از اسلام
او پیش از اسلام اهلِ توحید و یگانه‌پرست بود و در دورۀ جاهلیت از بت‌ها بیزاری می‌جست.
در عصر پیامبر(ص)
او و اسعد بن زراره، نخستین کسانی از انصار بودند که اسلام آوردند و جز آن دسته از انصار بود که در دو بیعت عقبه با پیامبر(ص) دست یاری دادند.
همچنین از نقبای دوازده‌گانه‌ای است که از میان بیعت کنندگان برای نشر اسلام برگزیده شدند.
وی در جنگ‌های بدر، احد، خندق، موته و دیگر غزوه‌ها در رکاب پیامبر(ص) حضور یافت. و پس از شهادت عبدالله بن رواحه در جنگ موته، پیامبر(ص) ابوالهیثم را به جای او به کار سنجش محصول خرمای خیبر و تأدیه سهم یهودیان از آن محصول برگزید.
پس از هجرت، پیامبر(ص) بین ابن تیهان و عثمان بن مظعون، پیمان برادری برقرار کرد.
ابوالهیثم از پیامبر(ص) حدیث نقل کرده است
در عصر خلفای سه گانه
وی پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) از مخالفان خلافت ابوبکر بوده و درخواست او را مبنی بر ادامه مأموریتی که پیامبر(ص) در سنجش محصول خرما به او سپرده بود نپذیرفت.
از فضل بن شاذان نقل شده است که ابن تیهان از نخستین کسانی بود که [پس از درگذشت پیامبر(ص)] به‌سوی امام علی(ع) برگشتند.
وقتی عمر، در زمان خلافت خود حکم به تبعید یهودیان خیبر داد، ابن تیهان و چند تن دیگر را برای قیمت‌گذاری دارایی‌هایشان و از جمله فدک نزد آنان فرستاد.
در عصر حضرت علی(ع)
طبق سخن شیخ طوسی، ابن تیهان به همراه عمار بن یاسر از مردم برای امام علی(ع) بیعت می‌گرفتند و می‌گفتند:
- با شما بیعت می‌کنیم بر اطاعت از خدا و سنت پیامبرش و اگر به آن پایبند نباشیم هیچ طاعت و بیعتی بر گردنتان نداریم و قرآن امام ما و امام شماست.
ابن بابویه او را از یاران امام علی(ع) شمرده است و به همراهی وی با امیرالمؤمنین(ع) در جنگ جمل اشاره شده است.
ابوالهیثم در آغاز جنگ صفین لشکریان عراق را صف‌آرایی و به جنگ تشویق می‌کرده است. البته برخی نیز گفته‌اند وی سال‌های پیش از آن، سال ۲۰ق در ایام خلافت عمر درگذشته است. به‌همین سبب، برخی حضور او را در صفین نادرست دانسته‌اند.
روایت ابن ابی الحدید از نصر بن مزاحم، اگرچه در نسخه‌های کنونی کتاب او دیده نمی‌شود، ولی وجود مرثیه‌ای برای ابوالهیثم، در میان مراثی کشتگان صفین در کتاب نصر بن مزاحم می‌تواند، اولاً حاکی از افتادگی‌هایی در نسخه‌های موجود کتاب نصر و درستی روایت ابن ابی الحدید از او باشد و ثانیاً نشان می‌دهد که احتمالاً ابوالهیثم کشته شده است و ممکن است موضوع شرکت او در صفین، به اختلاف در چگونگی حضور اصحاب بدر در جنگ‌های دوران علی(ع) باز گردد، چنان‌که همین اختلاف در مورد حضور خزیمة بن ثابت مشهور به ذوالشهادتین نیز وجود دارد.
کلینی خطبه‌ای (خطبه طالوتیه) را طبق نقل او از حضرت علی(ع) آورده است.
درگذشت
وی در جنگ صفین حضور داشت و پس از عمار به شهادت رسیده است.
امام علی(ع) در نهج البلاغه از نداشتن یارانی چون او اظهار تأسف نموده، و از او یاد می‌کند: "این عمار؟! أَيْنَ ابْنُ التَّيِّهَانِ؟! و این ذوالشهادتین؟".
پانویس
- ↑ کلبی ج۲، ص۲۵: ابن هشام، ج۱، ص۴۳۳: یحیی بن معین، ج۲، ص۵۴۶: دارقطنی، ج۱، ص۲۹۹، ابونعیم، ص۱۷۴.
- ↑ ابن نقطه، ج۱، ص۴۷۵؛ ابن قدامه؛ ص۲۲۸؛ ابن حجر، ج۴، ص۲۱۲.
- ↑ عروه بن زبیر، ص۱۲۲؛ ابن هشام ج۱، ص۴۳۳-۴۴۵؛ کلبی ج۲، ص۲۵؛ بلاذری،انساب، ج۱، ص۲۴۰؛ صالحی، ج۴، ص۳۰۴-۳۰۵
- ↑ واقدی، ج۱، ص۱۵۸، ابن سعد، ج۳، ص۴۴۷، احمد بن حنبل، مسند، ج۳، ص۴۶۲؛ طبری، ج۲، ص۳۵۶، ۳۶۳؛ ابن عبدالبر، ج۳، ص۱۳۴۸؛ ابن حزم، ص۳۴۰.
- ↑ واقدی، ج۱، ص۲ ۱۵۸؛ کلبی ج۲، ص۲۵.
- ↑ واقدی، ج۱، ص۳۰۱؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۳۲۹؛ ابن نقطه، ج۱، ص۴۷۶.
- ↑ خلیفه، ج۱، ص۱۴۶؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۴ ص۲۷۴.
- ↑ ابن سعد، طبقات(۱۴۱۰ق)، ج۸، ص۲۴۸.
- ↑ ابن جوزی، ج۱، ص۴۶۲-۴۶۳؛ ذهبی، ج۱، ص۱۹۰ به نقل از واقدی
- ↑ ابن سعد، ج۳، ص۴۴۸.
- ↑ ابن جوزی، ج۱، ص۴۶۲-۴۶۳؛ ذهبی، ج۱، ص۱۹۰ به نقل از واقدی
- ↑ ابن هشام، ج۱، ص۴۳۳-۴۴۷؛ ابن سعد، ج۳، ص۶۰۷.
- ↑ ابن حبیب، ص۷۴؛ ابوزرعه، ج۱، ص۵۷۵؛ بلاذری، انساب، ج۱، ص۲۴۰ -۲۵۲
- ↑ واقدی، ج۱، ص۱۵۷-۱۵۸؛ ابن سعد، ج۳، ص۴۴۸، ۶۰۷.
- ↑ واقدی، ج۲، ص۶۹۱.
- ↑ ابن حبیب، ص۷۴، بلاذری، انساب، ج۱، ص۲۷۱. ذهبی، ج۱، ص۱۹۰.
- ↑ ابونعیم، ص۱۷۵، ابوالبشر، ج۱، ص۶۱، ذهبی، ج۱، ص۱۹۱.
- ↑ برقی، ص۶۳؛ ابن بابویه، الخصال، ج۲، ص۵۴۱؛ ابن ابی الحدید، ج۱، ص۱۴۳-۱۴۴؛ علی خان مدنی، ص۳۲۱
- ↑ ذهبی، ج۱، ص۱۹۰.
- ↑ الطوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۱۷۷-۱۸۳.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنورة، ج۱، ص۱۹۴-۱۹۵
- ↑ الطوسی، الأمالی، ص۷۲۸.
- ↑ عیون الاخبار، ج۲، ص۱۲۶؛ کشی، ص۳۸.
- ↑ طبری، ج۴، ص۴۴۷ به نقل از سیف بن عمر تمیمی.
- ↑ ابن حبان، ص۱۲، حاکم نیشابوری، ج۳، ص۲۸۶
- ↑ احمد بن حنبل، العلل، ج۱، ص۴۳۲؛ خلیفه، ج۱، ۱۴۶؛ ابن قتیبه، ص۲۷۰.
- ↑ نصر بن مزاحم، ص۳۶۵.
- ↑ سیف بن عمر، ص۱۱۰، ابن حجر، ج۲، ص۱۱۲
- ↑ کلینی، ج۸، ص۳۱.
- ↑ ابن حبیب، ص۲۷۲؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۱۹؛ ابن قدامه، ص۲۲۸؛ ابن حجر، ج۴، ص۲۱۳.
- ↑ نهج البلاغه، خ۱۸۲.
منابع
- ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴-۱۳۸۷ق.
- ابن اثیر، علی، اسدالغابه، قاهره، ۱۲۸۰ق.
- ابن اثیر، علی، الکامل.
- ابن بابویه، محمد، الخصال، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه.
- ابن بابویه، محمد، عیون اخبار الصفوه، به کوشش محمود فاخوری، و محمد روّاس قلعه جی، بیروت، ۱۴۰۶ق-۱۹۸۶م.
- ابن حبان، محمد، مشاهیر علماء الامصار، به کوشش فلایش هامر، قاهره، ۱۳۷۹ق-۱۹۵۹م.
- ابن حبیب، محمد، المحبر، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حید آباد دکن، ۱۳۶۱ق-۱۹۴۲م.
- ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابه، قاهره، ۱۳۲۸ق.
- ابن حزم، علی، جمهرة انساب العرب، بیروت، ۱۴۰۳ق، ۱۹۸۳م.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
- ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق: محمدعبدالقادر عطا، درالکتب العلمیه، بیروت، ۱۹۹۰م-۱۴۱۰ق.
- ابن شبه، عمر، تاریخ المدینه المنوره، به کوشش فهیم محمد شلتوت، قم، ۱۴۱۰ق-۱۳۶۸ش.
- ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، ۱۳۸۰ق-۱۹۰م.
- ابن قتیه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.
- ابن قدامه، عبدالله، الاستبصار فی نسب الصحابة من الانصار، به کوشش علی نویهض، بیروت، ۱۳۹۲ق-۱۹۷۲م.
- ابن نقطه محمد، تکملة الااکمال، به کوشش عبدالقیوم عبدالرب النبی، مکه، ۱۴۰۸ق-۱۹۸۷م.
- ابن هشام عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش ابرهیم ابیاری، و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق-۱۳۷۵م.
- ابوالبشر دولابی، محمد، الکنی و الاسماء، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۲ق.
- ابوزرعه دمشقی، عبدالرحمن، تاریخ، به کوشش شکرالله قربانی، دمشق، ۱۴۰۰ ق- ۱۹۸۰م.
- ابونعیم اصفهانی، احمد، معرفة الصحابة، کتابخانه احمد ثالث استانبول، شم۴۹۷.
- احمد بن حنبل، العلل و معرفة الرجال، به کوشش وصی الله عباس، بیروت، ۱۴۰۸ق- ۱۹۸۸م.
- احمد بن حنبل، مسند، قاهره، ۱۳۱۳ق.
- اسکافی، محمد، المعیار و الموازنة، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت ۱۴۰۲ق- ۱۹۸۱م.
- برقی، احمد، الرجال، به کوشش جلال الدین محدث ارموی.
- بلاذری، احمد، الانساب الاشراف، ج۱، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م، ج۲، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، ۱۳۹۴ق-۱۹۷۴م.
- بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به کوشش صلاح الدین منجد، قاهره، ۱۹۵۶م.
- حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک علی الصحیحن، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ق.
- خلیفة بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زرکار، دمشق، ۱۹۶۸م.
- دارقطنی، علی، المؤتلف و المختلف، به کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۱۴۰۶ق-۱۹۸۶م.
- ذهبی، محمدبن احمد، سیر اعلام النبلا، به کوشش شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت ۱۴۰۵ق-۱۹۸۶م.
- سیف بن عمر تمیمی، الفتنة و الوقعة الجمل، به کوشش احمد راتب عرموش، بیروت، ۱۴۰۶ق-۱۹۸۶م.
- صالحی شامی، محمد، سبل الهدی و الرشاد، به کوشش عبدالعزیز عبدالحق حلمی، قاهره، ۱۳۹۵ق-۱۹۷۵م.
- طبری، تاریخ: عروق بن زبیر، مغازی رسول الله، به کوشش محمد مصطفی اعظمی، ریاض، ۱۴۰۱ق- ۱۹۸۱م.
- الطوسی، الأمالی، تحقیق: قسم الدراسات الإسلامیة - مؤسسة البعثة، قم:دار الثقافة للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۴۱۴.
- الطوسی، اختیار معرفة الرجال، تصحیح و تعلیق: میرداماد الاسترآبادی، تحقیق: السید مهدی الرجائی، قم: مؤسسة آل البیت(ع)، ۱۴۰۴ق.
- علی خان مدنی، الدرجات الرفیعه، قم، ۱۳۹۷ق.
- کشی، محمد، معرفة الرجال، اختیار طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
- کلبی، هشام، نسب معدّو الیمن و الکبیر، به کوشش محمود فردوس عظم، دمشق، دارالظیظه.
- کلینی، محمد، الروضة من الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، ۱۳۸۹ق-۱۳۴۸ش.
- مفید، محمد، الجمل، نجف، ۱۹۶۰م.
- نصر بن مزاحم، وقعة صفین، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق- ۱۹۶۲م.
- واقدی، محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
- یحیی بن معین، التاریخ، به کوشش احمدمحمد نور سیف، مکه، ۱۳۹۹ق-۱۹۷۹م.
- یقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق-۱۹۶۰م.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: